wijzerweb

	Hoe werkt een zonnewijzer Een zonnewijzer 'werkt' met de schaduw van een voorwerp in het zonlicht. Die schaduw geeft het uur aan.
	Een horizontale zonnewijzer
	De meest eenvoudige zonnewijzer ben je zelf of een stok die je in de grond steekt. Als de zon op gelijk welke dag op haar hoogste punt staat, staat ze in het zuiden en is het middag. Ze heeft dan (als er geen wolken zijn) sinds zonsopgang even lang geschenen als ze nog zal schijnen tot zonsondergang. De schaduw wijst dan 12 uur aan. Dat stemt niet overeen met het uur op je uurwerk. Daarover lees je meer in het wijzerweetje Waarom een verschil tussen kloktijd en zonnetijd De schaduw kan je markeren met een uurlijn, de uurlijn van 12 uur. Elk uur later markeer je weer de schaduw en zo heb je de uurlijnen voor 13 uur, 14 uur en zo verder tot 20 uur. Nadien is er op onze breedtegraad nooit nog zon, in het midden van de winter zelfs al na 16 uur niet meer. De uurlijnen van de voormiddag, aan de andere kant van de 12-uurlijn, vormen het spiegelbeeld van de uurlijnen van de namiddag: 11 uur, 10 uur en zo verder. Je zal merken dat de cijfers van klein naar groot in uurwijzerzin oplopen.
	De stijl moet schuin staan
	Opdat de zonnewijzer ook in de rest van het jaar dezelfde tijd zou aanwijzen had je de stok niet recht in de grond moeten steken maar schuin. Hoe schuin hangt af van de plaats op de wereld waar je bent. De hoek tussen de stok en de grond moet immers gelijk zijn aan de breedtegraad van de plaats. In Vlaanderen is die overal ongeveer 51 graden. De stok – het juiste woord is de 'stijl' van de zonnewijzer – moet hier met de grond een hoek van 51 graden maken. Bovendien moet het bovenuiteinde van de stijl naar het noorden wijzen. Naar de noordpool dus, daarom heet hij 'poolstijl'. Hoe je dat noorden vindt, lees je in het zonnewijzerweetje De noord-zuidlijn bepalen Op die wijze is de stijl evenwijdig met de as waarrond de aarde draait. Een zonnewijzer uit Spanje kan je dus hier niet gebruiken. Een poolstijl is geen gnomon. Dat is immers een stijl die loodrecht staat. De richting van zijn schaduw is meestal niet geschikt om de tijd aan te duiden. Alleen de schaduw van het uiteinde van een gnomon kan dienen om er de tijd mee aan te duiden. Met spreekt dan van een puntzonnewijzer. Een hoek van 51 graden vind je in een rechthoekige driehoek waarvan een rechthoekszijde 10 cm is en de andere 8 cm. De hoek tussen de schuine zijde en de kortste rechthoekszijde is 51 graden. Als je een dergelijke driehoek met zijn kortste zijde op de grond of op een horizontaal vlak plaatst en de stijl langs de schuine zijde plaatst, staat de stijl dus goed.
	Als je weet hoe groot de hoeken moeten zijn tussen de uurlijnen kan je het uurlijnenpatroon ook tekenen met behulp van een graadboog of geodriehoek. In de figuur hier bijgevoegd zijn de waarden van de hoeken voor Vlaanderen aangegeven.
	Een verticale zonnewijzer
	Tot nu toe hadden we het over een horizontale zonnewijzer. Hij staat waterpas. Een verticale zonnewijzer staat op een verticaal vlak, bijvoorbeeld op een muur. De stijl priemt door het vlak in de richting van het noorden. Hij maakt met het horizontale vlak een hoek van 51 graden (in Vlaanderen althans). De 12-uurlijn is altijd een verticale lijn en de uurcijfers van klein naar groot lopen op in tegen-uurwijzerzin. Ook het uurlijnenpatroon voor de verticale zonnewijzer kan je tekenen als je de hoeken tussen de uurlijnen kent. Zie de tekening hier bijgevoegd. Tot hiertoe gingen we ervan uit dat het verticale vlak pal naar het zuiden gericht is. Voor een naar het zuiden gerichte muur is het tekenen van een zonnewijzer even gemakkelijk als voor een horizontale zonnewijzer. Meestal staat de muur echter niet naar het zuiden gericht en moet je weten hoeveel hij verdraaid is om de hoeken tussen de uurlijnen te kennen. Om ze te berekenen moet je wat van driehoeksmeetkunde afweten. Het uurlijnenpatroon links en rechts van de 12-uurlijn is dan ook niet meer het spiegelbeeld van elkaar. Is de zonnewijzer precies naar het westen of naar het oosten gericht dan is er geen 12-uurlijn en zijn de andere uurlijnen parallel aan elkaar. Ook op een noordelijk gerichte muur kan een zonnewijzer staan. Die krijgt in de zomer 's morgens vroeg en 's avonds laat zonlicht. Een zonnewijzerdeskundige kan zonnewijzers die niet precies naar het zuiden gericht zijn voor je berekenen. Op een zonnewijzer kan je ook de datum aflezen. Als op de poolstijl een merkteken aangebracht is (een bolletje bv.) en datumlijnen zijn aangebracht (bv. lijnen die de periodes van de dierenriem afbakenen) dan zal de schaduw van het merkteken de datum aanduiden, of zoals in het voorbeeld hiernaast, de periode van de dierenriem en hoever die periode gevorderd is. Zie hier een zonnewijzer die twee verjaardagen en een feestdag aanduidt. Verticale zonnewijzers die je in een tuincentrum koopt zijn alleen bruikbaar tegen een muur die precies naar het zuiden gericht is.	verticale zonnewijzer, niet precies naar het zuiden gericht (afwijking 9,9° naar het oosten), met datumlijnen voor het begin van de periodes van de dierenriemtekens

	Een equatoriale zonnewijzer
	Vaak zie je zonnewijzers waarop je het uur afleest op een ringvormige band die als een stuk hoepel rond de stijl is aangebracht. De stijl staat zoals steeds (in Vlaanderen) schuin met een helling van 51 graden t.o.v. het horizontale vlak en hij wijst naar het noorden. De stijl en het vlak waarin de hoepel ligt staan loodrecht op elkaar. Bij dit soort zonnewijzers zijn de uurlijnen op de band evenwijdig met elkaar en ze staan op gelijke afstand van elkaar. Zoals de rand van een taart die je in 24 stukken snijdt. Vermits de stijl evenwijdig is aan de aardas is het vlak van de hoepel evenwijdig met het vlak waarin de evenaar ligt. Een moeilijker woord voor evenaar is equator. Daarom heet deze zonnewijzer een equatoriale zonnewijzer. Nog juister, sferische equatoriale zonnewijzer, omdat er ook vlakke equatoriale zonnewijzers zijn.
	Een analemmatische zonnewijzer
	Een analemmatische zonnewijzer is meestal horizontaal uitgevoerd, vaak op de grond. Het voorwerp dat de schaduw geeft (meestal een persoon) staat loodrecht en wordt verplaatst over een datumschaal, een soort kalender. De uuraanduidingen bevinden zich op een ellips. Over dit soort zonnewijzer lees je meer op De analemmatische zonnewijzer
	Andere soorten zonnewijzers
	De horizontale zonnewijzer, de verticale zonnewijzer en de equatoriale zonnewijzer zijn de meest voorkomende soorten zonnewijzers. De analemmatische zonnewijzer komt minder voor. Er zijn nog veel andere vormen van zonnewijzers. Zie ook: de pagina over zonnewijzers op Wikipedia Voor meer informatie kan je terecht bij willy.leenders@telenet.be