Willem (Guillaume) Le Page (1688 - 1765)
Toen men de oprichting van een aandenken aan de viering van 1.000 jaar Humbeek in 2005, overwoog, was een zonnewijzer daarvoor aangewezen. Die zou meteen de herinnering oproepen aan een belangrijke
persoon uit de geschiedenis van de (deel)gemeente: Willem Le Page.
Hij schreef in 1760 immers een boek waarin een hoofdstuk handelt over "de maniere om sonnewysers te maecken"
Willem Lepage werd in Humbeek geboren in 1688. Zijn vader was er koster en schoolhoofd. Na de Latijnse school en het seminarie in Mechelen werd
hij priester en achtereenvolgens professor filosofie, wiskunde en theologie aan de Leuvense universiteit waarvan hij in 1742 ook even rector werd. Hij stierf op 77-jarige leeftijd.
In 1760 verscheen van hem een boek over rekenkunde en geometrie met toepassingen voor landmeters, wijnroeiers (zij die met een roede of peilstok de resterende hoeveelheid wijn in tonnen moesten meten en berekenen o.m. om er accijns op te heffen) en de makers van zonnewijzers.
Het boek is te lezen via Google Books. Klik daarvoor hier.
Het boek behandelt elementaire bewerkingen zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, worteltrekken, bewerkingen met breuken en de regel van drie maar ook de functies sinus en tangens uit de driehoeksmeetkunde.
Dat een universiteitsprofessor zich met dit soort eenvoudig onderwijs moest inlaten is volgens prof. Geert Vanpaemel, die nu (2013) in Leuven geschiedenis van de wiskunde doceert, te verklaren doordat wiskunde in die tijd nauwelijks een plaats had aan de universiteiten.
Le Page had waarschijnlijk het opleiden van praktische beroepen zoals landmeters en makers van zonnewijzers als bijverdienste.
De constructie van een horizontale zonnewijzer
Le Page bespreekt in het boek de constructie van vier soorten poolstijlzonnewijzers, de equatoriale, horizontale en de zuidelijk gerichte en niet zuidelijk gerichte verticale zonnewijzer.
De constructie van de horizontale zonnewijzer is in de figuur hiernaast afgebeeld en in drie stappen toegelicht.
stap 1
De constructie begint met het tekenen van een rechthoekige driehoek waarvan een scherpe hoek gelijk is aan 51°, de breedtegraad van de plaats.
De hypothenusa staat verticaal. Verleng ze met een stuk gelijk aan de rechthoekszijde tegenover de hoek van 51°.
stap 2
Met het laagste punt van de verlengde hypothenusa als middelpunt en het verlengstuk als straal trek je een cirkel. Die verdeel je in segmenten van 15° waarvan je de zijden doortrekt tot de horizontale tussen driehoek en cirkel.
stap 3
Van de snijpunten met de horizontale tot het hoekpunt van de hoek van 51° trek je verbindingslijnen. Zij vormen de uurlijnen van de zonnewijzer.
Zo teken je de helft van het uurlijnenpatroon en daarna teken je de andere helft als spiegelbeeld ervan.
Het bovenste deel van de grote driehoek vormt een kleinere driehoek: de poolstijl die loodrecht op het vlak van de zonnewijzer zal komen te staan.
Nog wat afwerken, een kader en de cijfers aanbrengen, en de zonnewijzer is klaar.
De constructie van de andere poolstijlzonnewijzers
De constructie van de zuidelijk gerichte verticale zonnewijzer begint eveneens met met het tekenen van een rechthoekige driehoek. De hoek van 51° is echter aan de onderkant geplaatst.
Voor de constructie van de willekeurig gerichte verticale zonnewijzer wordt een horizontale zonnewijzer in de onderste helft van de tekening geplaatst, verdraaid over de afwijkingshoek.
Het valt op dat Le Page voor deze laatste soort zonnewijzer niet aangeeft hoe de poolstijl moet geplaatst worden. Dit is een moeilijker opgave omdat de rechthoekszijde van de stijl niet op de 12-uurlijn geplaatst wordt maar op wat in de zonnewijzerkunde de 'substijl' genoemd wordt. De hoek tussen de hypothenusa en de korte rechthoekszijde is ook niet gelijk aan 51° zoals bij een zuidelijk gerichte verticale zonnewijzer. Een WZW-gerichte zonnewijzer in Hasselt illustreert dit.
Voor het tekenen van een zonnewijzer op de wijze van Le Page is er enkel een passer en een geodriehoek nodig en kan dit, alhoewel uit een boek van een universiteitsprofessor, als oefening in het basisonderwijs worden toegepast.
