De zonnewijzers van de abdij van Rolduc
De oudste delen van de romaanse kerk en de crypte dateren uit de 12e eeuw. De andere gebouwen dateren uit de 17e, 18e, en 19e eeuw.
De abdij werd na de Franse revolutie door de Augustijner koorheren verlaten in 1794. Zij kreeg nadien verschillende bestemmingen, o.a. klein seminarie van het bisdom Luik, katholiek onderwijsinstituut met theologie en filosofie en klein seminarie van het bisdom Roermond.
Nu zijn er het groot seminarie van het Bisdom Roermond, de katholieke scholengemeenschap 'Charlemagne College' en een hotel- en congrescentrum gevestigd.
Er bevinden zich drie zonnewijzers (rode cirkels):
1. op de zuidelijke gevel van de 'watertoren (de toren met het uivormige dak)
2. op de zuidelijke gevel van de noordergevel
3. op de zuidelijke gevel van de kruisbeuk van de kerk, op het recheterrisaliet
Foto www.bing.com/maps
De zonnewijzer op de watertoren
Ook het gebouw dateert uit die tijd.
Abt Petrus Melchioris van der Steghe liet de westvleugel en de watertoren met de zonnewijzer bouwen tussen 1671 en 1676
De toren was een watertoren: het water uit een nabijgelegen bron werd van hieruit over het gebouwencomplex verdeeld.
De installatie en de leidingen in de toren zijn nog aanwezig.
.
Foto commons.wikimedia.org
LATET ULTIMA - VEGILATE ERGO
(met de schrijffout vegilate i.p.v. vigilate)
= HET LAATSTE (UUR) IS VERBORGEN - WEES DUS WAAKZAAM
Foto (2009) Willy Leenders
is de wapenspreuk van abt Petrus Melchioris van der Steghe. Onderaan staat het jaartal 1671.
Er zijn uurlijnen voor de uren van 7 uur tot
17 uur en pijltjes-indicaties voor de halfuren.
De foto werd genomen op 30 juli 2009 om 14.37 uur, dat is 12.55 uur zonnetijd in Rolduc. De schaduw van de stijl wijst inderdaad ongeveer 12.55 uur aan.
Lees hier meer over het verschil tussen kloktijd en zonnetijd.
Bij de zeven (op één na kromme) datumlijnen voor het begin van de betrokken dierenriem-periode zijn de overeenkomstige 12 dierenriemtekens afgebeeld: Steenbok bovenaan in het midden bij de bovenste lijn (21 dec.) en Kreeft bij de onderste lijn (21 juni), de andere tekens twee aan twee links en rechts bij hun datumlijn.
Op de foto valt de schaduw van de punt van de stijl in de periode van Leeuw, ongeveer 1/3 van de periode hoger dan het begin ervan, m.a.w. de periode is ongeveer 10 dagen bezig.
De periode van Leeuw begon op 22 juli en is op 30 juli (toen werd de foto gemaakt) inderdaad ongeveer 1/3 gevorderd.
Het komt ook voor in het wapenschild van abt Petrus Melchioris van der Steghe in een sluitsteen van 1676.
Foto Gerda Scholtens
De zonnewijzer op de noordvleugel
Foto (2009) Willy Leenders
Foto (2009) Willy Leenders
Zijn stijl ontbreekt en ook de bedekking van het tafereel is aan restauratie toe.
Foto (2009) Frans Maes
De zonnewijzer op de kruisbeuk van de kerk
Waarschijnlijk dateeert hij van tussen 1500 en 1600.
Hij bevindt zich op de kerk op de zuidermuur van de kruisbeuk op het rechtse risaliet.
Foto (2009) Willy Leenders
De voeg tussen de twee stenen dient als 12-uurlijn.
12-uurlijnen op een verticale zonnewijzer zijn steeds verticaal.
De stijl ontbreekt.
Foto (2009) Willy Leenders
Voor een zonnewijzer die niet precies naar het zuiden is gericht, is dit normaal. Hoe meer hij afwijkt hoe meer uurlijnen er aan een kant staan en hoe minder aan de andere kant.
Maar, de muur waarop deze zonnewijzer staat is precies naar het zuiden gericht. Hij zou dus een symmetrisch uurlijnenpatroon moeten hebben.
Foto (2009) Willy Leenders
Dat blijkt ook uit het uurlijnenpatroon van de zonnewijzers op de watertoren en op de noordervleugel.
Voor de muur van de kruisbeuk van de kerk zou hetzelfde moeten gelden.
Foto Google maps
Op het uurlijnenpatroon zijn twee lijnen getrokken.
De eerste lijn op de rechter helft, de rechte BB' is evenwijdig aan de 9-uurlijn. Zij snijdt de 15-uurlijn, 6 uur verwijderd, in het punt C. In een juist getekend uurlijnenpatroon moet AC = A'C en BC = B'C (stelling van Emerson). Dat is het geval.
De tweede lijn op de linker helft, de rechte FF' is evenwijdig aan de 15-uurlijn. Zij snijdt de 6- uurlijn, 6 uur verwijderd, in het punt D. In een juist getekend uurlijnenpatroon moet DE = DE' en DF = DF' (stelling van Emerson). Ook dit is het geval.
Een juist getekend patroon dus, maar voor welke breedtegraad en oriëntatie (gnomonische declinatie) is dit bestemd? Denis Savoie in zijn boek 'La Gnomonique' geeft de berekeningsmethode om dit te achterhalen.
Uit die berekening ( zie hier ) blijkt dat het uurlijnenpatroon ingegrift in de stenen in Rolduc dit is van een verticale zonnewijzer op 29° NB (de noordelijke Sahara bv.) die t.o.v. van het zuiden 17° verdraaid naar het oosten is gericht.
Hoe dit zonnewijzerpatroon in de abdij van Rolduc is geraakt, blijft vooralsnog een raadsel.
Tekening (2009) Willy Leenders